Tajemnicze tunele pod miastem

O tunelach biegnących pod naszym miastem krążą różne nieprawdopodbne opowieści, często mające jednak w sobie jakąś część prawdy. Od dłuższego już czasu tropieniem takich miejsc i rozwiewaniem mitów zajmuje się historyk Maciej Bartków, autor książki „Tajemnica Szybu Południowego” i najnowszej publikacji „Strażnicy IV Rzeszy”. 

– Moje zainteresowania tajemnicami rozpoczęły się w 1988 roku. Pamiętam, że w ówczesnej „Trybunie Robotniczej” przeczytałem artykuł o Górach Sowich i niezbadanych podziemiach. Prawie jednocześnie pojawiły się publikacje na temat naszego miechowickiego Szybu Południowego. Potem zaczęły mnie intrygować opowiadania o tunelach biegnących pod Bytomiem. Były to jakieś wspomnienia z dzieciństwa znacznie starszych ode mnie osób lub historie zasłyszane od dziadków. Oczywiście większość uznałem za bajki, jakie towarzyszą każdemu staremu grodowi, a takim jest Bytom. W wielu tkwiło jednak ziarnko prawy i tak rozpoczęły się moje badania – wspomina Maciej Bartków.

Niektóre z historii brzmiały wręcz nieprawdopodobnie i są powielane do dziś. Jedna z nich dotyczy ulicy Dworcowej, a konkretnie tunelu biegnącego pod nią. Rzeczywiście zagadką jest, dlaczego od wielu lat obowiązuje tam zakaz poruszania się ciężarówek. Natomiast pewien mężczyzna wspomina, iż przy kamienicy u zbiegu Moniuszki i Dworcowej, tej, w której mieści się obecnie sklep obuwniczy, wchodził jako dziecko do jakichś podziemi i słyszał nad sobą stukot butów kobiet chodzących po deptaku. Czy  istotnie biegnie tam jakiś tunel, czy jest to być może zapomniany schron przeciwlotniczy, tego nie wiadomo, bowiem obecnie w budynku istnieje wspólnota i nie da się tam wejść. 

Zdaniem historyka do powstania legendy przyczyniły się połączenia istniejące pomiędzy sąsiadującymi ze sobą piwnicami tamtejszych kamienic. Wykonano je prawdopodobnie przed wojną na wypadek, gdyby któryś z domów podczas bombardowania runął, a ludność zostałaby uwięziona w piwnicy. Przejścia łączące nieraz kilka domów mogły więc pobudzać wyobraźnię młodych ludzi. 

Nie było tak natomiast z historią o tunelu łączącym budynek obecnego DPS-u dla Dorosłych przy ulicy Dworcowej z kościołem Świętej Trójcy przy ul. Piekarskiej. Wiadomo, że w pierwszych latach minionego wieku, kiedy powstał ten dom i działał tam „Caritas”, zakonnice posiadały własną piekarnię i rzeźnię. Ponoć jednak istniał również tunel łączący ten budynek z kościołem przy Piekarskiej. Tuż przed wojną został on ponoć zasypany, a w jego fragmencie biegnącym pod DPS-em urządzono dużą spiżarnię. Ten wątek jest więc jeszcze do sprawdzenia.

Wcześniej Maciej Bartków rozprawił się z inną historią dotyczącą rzekomego połączenia dzisiejszego Młodzieżowego Domu Kultury nr 1 przy ul. Powstańców Warszawskich z dworcem kolejowym. Według przekazów przed wojną w dzisiejszym MDK-u mieściła się najpierw loża masońska, a potem w latach wojny i tuż przed nią istniał tam dom uciech. Po nocnych pijatykach oficerowie III Rzeszy mieli „ewakuować” się tunelem na stację PKP i rozjeżdżać się w różnych kierunkach, być może nawet „latającym Ślązakiem” jadącym 4 godziny do Berlina.

Historyk zapuścił się do piwnic domu kultury i natrafił tam na drzwi. Okazało się jednak, iż są to, podobnie jak na Dworcowej, połączenia z piwnicami w sąsiednich kamienicach, a w poprzednich latach wykorzystywali je nie oficerowie, ale złodzieje po to, by myszkować po siedzibie MDK-u.

Jedną z ostatnich dziecięcych legend bytomski miłośnik tajemnic rozwiał na ulicy Korfantego. Pewien starszy już człowiek opowiadał mu, iż jako mały chłopiec zapuścił się tam do jakiegoś tunelu i doszedł nim ze świeczką w ręce do granicy z Piekarami Śląskimi. Na terenie nieistniejącego już targowiska przy Korfantego Maciej Bartków dostał się po rozbiciu muru do tajemniczego przejścia, które jednak było zawalone śmieciami i kończyło się po 30 metrach. Być może w tym przypadku inspiracją do niesamowitej historii był istniejący do dziś kanał deszczowy biegnący w okolicach Korfantego w przeciwnym kierunku do Zamłynia. Wątpliwe jest jednak, aby mogły wejść tam dzieci.

Niektóre pogłoski okazały się jednak prawdziwe. Historyk wchodząc do piwnic IV Liceum Ogólnokształcącego przy placu Sikorskiego, po otwarciu starych drzwi, dotarł do tunelu, który prowadził do siedziby dzisiejszego komisariatu policji przy Rostka. Tunelem tym można obecnie spokojnie pokonać około 100-metrową trasę. Po co go stworzono, nie wiadomo. Przed wojną obie połączone placówki miały te samą co dziś funkcję, policji i szkoły.

Na podobne dziwne przejście natrafiono w willi stojącej przy ulicy Wrocławskiej, naprzeciwko Urzędu Miejskiego. Po otwarciu starego przejścia odsłonił się zaśmiecony tunel prowadzący do stojącego obok budynku. W jakim celu połączono oba obiekty, tego nie wiadomo. 

Podobne przejścia w Bytomiu czekają nadal na ponowne otwarcie. Długich i tajemniczych tuneli u nas zapewne próżno szukać. Na pewno jednak krótkich korytarzy pomiędzy pobliskimi budynkami nie brakuje i nie jest wykluczone, że nadal znajdują się w nich zapomniane pamiątki z przeszłości. Kto liczy na większą sensację, niech poczeka na zbadanie Szybu Południowego w Miechowicach. Tam ponoć mogą znajdować się archiwa katowickiego gestapo. Może to być również masowa mogiła zamordowanych robotników przymusowych. Na bursztynową komnatę, bo i o tym się wspomina, Maciej Bartków jednak nie stawia. To niestety tylko wytwór ludzkiej fantazji.

JACEK SONCZOWSKI